بعضی از فیلم ها در جشنواره های خارجی دیده می شود ولی در داخل نه
صبا کاظمی کارشناس کارگردانی سینما و دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی دانشگاه هنر و معماری تهران، پس از گذراندن دوره های بازیگری، بازی در زمینه تئاتر را تجربه نمود . سپس در رشته کارگردانی سینما تحصیل کرد و مشغول ساخت فیلم کوتاه گردید که ماحصل آن ساخت ۴ فیلم کوتاه و ۲ مستند درکارنامه وی است.کاظمی علاوه بر سابقه بازیگری در صحنه تئاتر و فیلم های کوتاه، تجربه بازیگری در فیلم سینمائی آذر، شهدخت،پرویز و دیگران اثر بهروز افخمی را دارد. نخستین فیلم بلند او در مقام کارگردان با عنوان مات این روزها در گروه هنر و تجربه اکران است، فیلمی که توانست جایزه کیارستمی را از چهلمین جشنواره بین المللی فیلم سائوپائولو دریافت نماید. با وی به گفتگو می نشینیم تا از شرایط ساخت این فیلم و اکران آن در گروه هنر و تجربه جویا شویم
ایده و طرح کلی فیلم مات چگونه به وجود آمد؟
ایده فیلم مات زمانی به وجود آمد که فکر می کردم باید با دیگر دوستان فیلمنامه ای بنویسیم که از فیلم های قبلی ام قابل قبول تر باشد و به عنوان رزومه به دفاتر تهیه کنندگی ارائه دهم. بنابراین به دوستان پیشنهاد دادم اگر ایده ای دارند مطرح کنند تا فیلمنامه ای برای ساخت فیلم ۳۰ تا ۵۰ دقیقه ای بنویسیم. در همان حین ایده فیلم مات که از مرجع مستندی اتفاق افتاده بود به ذهنم رسید که در خانه ای مسئله ای به وجود می آید. طرح آن را نوشتم و با دوستان فیلمنامه نویس مشورت کردم که از آن استقبال کردند و تبدیل به فیلم نامه کوتاه شد. پس از آن با مجید نیازی شروع به تکمیل و نوشتن کرده و قرار شد تا به شکل کارگاهی پیش ببریم که از سویی هم با بازیگران تمرین می کردیم و هم شرایط میزانسن و بسیاری مسائل دیگر را می سنجیدیم که در حین کار تبدیل به فیلمنامه ۹۰ دقیقه ای شد
فیلم مات در فضای آپارتمانی می گذرد که بالطبع سختی کار در لوکیشن محدود بیشتر است. از سختی شرایط فیلمبرداری در آپارتمان و کار با بازیگران بگویید!!
بسیار سخت است وقتی یک لوکیشن محدود دارید و مجبورید میزانسن ها را به صورت ترکیبی از دوربین و شرایط قرار گیری بازیگران کار کنید که خیلی در این زمینه تمرین کردیم. به هر حال وقتی پلان سکانس های ۱۶، ۱۷ دقیقه ای دارید ممکن است حتی میزانسن ها تغییر پیدا کند و لحظه ای که تغییر ایجاد می شود شما باید با دوربین خودتان را به میزانسن اصلی نزدیک کنید که کار سختی بود. ما ابزار و آکساسوار نداشتیم تا بتوانیم برای عمق میدان و مسائلی که از نظر میزانسن در نظر داشتیم استفاده کنیم. فقط بازیگر و دوربین بود که باید حرکت می کرد و همه این شرایطی که در ذهن ما شکل گرفته بود و در تمرین به آن رسیده بودیم را در روز فیلمبرداری کامل می کرد. در واقع به داشته های ذهنی من و دیگر دوستان در گروه در شیوه بازیگری ،کارگردانی، فیلمبرداری و چینش میزانسن ها اضافه می کرد که تجربه خوب و شیرینی بود.
لزوم استفاده از شیوه پلان سکانس و دوربین روی دست چه بود؟
کار ما به شکل کارگاهی بود و از ابتدا به شکل ثابت تمرین ها را ضبط می کردیم ولی وقتی جلوتر رفتیم جای دوربین تغییر می کرد و از میزانسن های مختلف استفاده می کردیم. چون ما تک لوکیشن و بدون آکسسوار بودیم و تنها چیزی که برای دادن عمق میدان و پرسپکتیو لازم و میزانسن هایی که در ذهنم بود باید فقط با دوربین و بازیگران ایجاد می کردم که به شکل کارگاهی شکل گرفت. حتی ما به صورت دکوپاژ و خرد شده تمرین ها را ضبط می کردیم و در باکس تدوین هر شب می دیدیم و در حین تکمیل و بازنویسی متن حتی روی میزانسن ها و شرایط بازی بازیگران در حین تمرین کار می کردیم و به این نتیجه رسیدم که این شرایط بهتری است. می خواستم مخاطب مثل یکی از کاراکترهای حاضر در آپارتمان به چالش کشیده شود، مثل یک انسان راه برود و ببیند. وقتی به شکل کار دکوپاژی دیده شود و پلان سکانس نباشد گویی تایم هایی از دید مخاطب دور می شود که سعی کردم با این شرایط به رئال بودن کار کمک کنم که بعد از این که موضوع شروع می شود هیچ قسمتی از قصه جا نماند و از دید مخاطب دزدی نشود و به همین دلیل این دو شیوه را انتخاب کردم
شما تجربه ساخت فیلم کوتاه و مستند را داشته اید و پس از کسب تجربه ها به سراغ ساخت فیلم بلند رفتید. چه تفاوت هایی بین این دو شیوه فیلمسازی وجود دارد؟
در دوران دانشجویی برایم کسب تجربه مهم بود و از همه ابزاری که در اختیارم بود استفاده کردم و نمی توانم بگویم نگاه معناگرا و ریز دیگر دوستان در فیلم کوتاه و مستند دارند در فیلم ها جاری بود، چون فکرم بر پایه این بود که کار تولیدی و تجربی است و پیش از این روی بازیگری تمرکز داشتم و تجربه کارگردانی نداشتم. بنابراین تلاش کردم از شرایطی که گاهی بسیار تجربی بود و گاهی به سینمای معمولی و روزمره نزدیک می شد استفاده کرده و ژانرهای مختلف را در تایم های کوتاه تجربه کنم. اما این گونه برایم نبود که بخواهم به مستند و فیلم کوتاه به عنوان یک کار حرفه ای نگاه کنم و دوستان دیگر که در حوزه مستند و کوتاه کار کردند و برایشان این مقوله جدی و مهم است دراین باره بهتر می توانند صحبت کنند. به نظرم طبیعتا به لحاظ تولیدی و تفکرتفاوت هایی در این دو فیلمسازی وجود دارد و ۲ سال گذشت تا تصمیم گرفتم فیلم بلندم را بسازم و تفاوت ها برای آنان که فیلم کوتاه و بلند من را دیدند بسیار مشهود است.
تا چه حد به دنبال دیده شدن فیلم توسط مخاطبان هستید و آیا جزء فیلمسازانی هستید که فقط برای دل خود و دغدغه شان فیلم می سازند؟
البته که دغدغه شخصی است اما فقط این نیست. زمانی اثری هنری ماندگار می شود که مخاطبان با آن ارتباط خوب برقرار کنند و دغدغه های شخصی و نشان دادن مسائلی که در ذهن شما می گذرد باعث شکل گیری می شود اما فقط به این دلیل نیست. من شیوه قصه گویی در سینما را ترجیح می دهم اماتجربه فیلم های تجربه گرا هم دوست دارم. در فیلم مات هم سعی کردم تجربه کاملی برایم از این نوع سبک فیلمبرداری باشد که قصه گویی هم رعایت کنم تا با مخاطب ارتباط بهتری بگیرد. با این که به فرم فکر کردم اما این فرم در خدمت محتوا بوده و در راستای بهتر و مستند دیده شدن این فیلم بوده است نه این که فقط دغدغه شخصی ام باشد.
فیلم مات در چهلمین جشنواره بین المللی فیلم سایولو پایولو با عنوان جایزه کیارستمی موفق به کسب جایزه شد. درباره این جشنواره و کسب جایزه با عنوان کیارستمی بگویید؟
حس بسیار عجیبی بود . از همان روز اول اکران فیلم در برزیل مخاطبان با فیلم ارتباط بسیار خوبی برقرار کردند و دو جلسه اول پرسش و پاسخ را داشتم که این حس خوب را از مخاطبان گرفتم .اولین اکران عمومی بود که می شد با مخاطبان فیلم را دید که حس خیلی خوبی بود. جشنواره سبک خاصی داشت و چند ساعت قبل اطلاع دادند که برنده جایزه ویژه هیئت داوران شدم. در واقع این گونه نبود که میان تماشاچیان بنشینیم و برای دریافت جایزه ما را صدا کنند. به صورت خاص از هتل به پشت استیج برده می شدیم، جایی که همه تماشاچیان منتظر هستند و برنده ها را اعلام می کردند. فکر می کردم جایزه ویژه هییت داوران باشد و لحظه ورود به استیج جایزه اعلام شد که مجبور شدم متن آماده شده را تغییر دهم و به کیارستمی عزیز پرداختم. باعث افتخار است که اولین جایزه جهانی به اسم ایشان و جایزه ویژه هییت داوران هم بود به من تعلق گرفت و به دلیل احترام زیادی که دوستان فرهیخته به کیارستمی داشتند تصمیم به خلق این جایزه گرفتند که از امسال به بعد جزء جوایز ویژه ژوری آن ها هم است. در نظر تماشاگران بالاترین رای را آوردم و در بخش کارگردانان اول و دومی هم کاندید دریافت بودم که گفته می شد فقط یک جایزه را به هر کدام از دوستان می دهند.
درباره انتخاب نام مات توضیح دهید؟
انتخاب مات برگرفته از نوع سبک کار است که نام شاید تشابه ای به سبک و شرایط فیلمسازی و حتی حالت کاراکترها دارد. مات از نظر لاتین به الهه ای در زمان مصر باستان مربوط می شود که الهه اخلاقیات، توازن، حقیقت و عدالت شناخته می شده است. انتخاب این نام به دلیل محتوایی است که برداشت کردم و البته فرمی که در فیلم جاری است. سعی کردم اخلاقیات،عدالت و توازن و مسائلی که در ذهنم بوده در زیر متن و نتیجه گیری ها رعایت شده باشد.
تاریخ گفتگو: آذر ۹۵