سیاه نمایی نکرده ام، واقعیت را انعکاس داده ام
همکاری با فیلمسازان سرشناس به عنوان دستیار کارگردان و برنامه ریز و ساخت چند تله فیلم برای کودکان و نوجوانان تجربه ای را برای سید جمال سید حاتمی فراهم کرد تا در نخستین تجربه سینمائی اش دوربین خود را به سمت خانواده ای فقیر در جنوب شهر ببرد. فیلمی با مضمون اجتماعی که قصه خود را در بستری تلخ که لازمه و پتانسیل فضای حاکم بر فیلمنامه است روایت می کند که برخلاف آثار اجتماعی دیگر سیاه نمایی ندارد و امید در فیلم جریان دارد. حاتمی این روزها مشغول فیلمبرداری فاز سوم سرزمین کهن در مقام کارگردان دوم و همکاری مشترک با کمال تبریزی است. دقایقی با وی در این روزهای شلوغ به بهانه اکران لاک قرمزبه گفتگو می نشینیم
همکاری شما به عنوان دستیار کارگردان با فیلم سازان به نام باعث کسب تجربه و تاثیر بسیاری در مسیر فیلمسازی تان اعم از ساخت تله فیلم ها و در نهایت ساخت نخستین فیلم بلند داشته است!!!
بله. من با فیلمسازان بسیاری کار کردم و به خصوص تجربه دستیار کارگردانی با کمال تبریزی را داشتم که حدود ۱۰ سال با هم همکاری می کنیم. معمولا کارگردانان بزرگ تاثیر کلی و مهمی در روند کاری انسان می گذارند، به خصوص کمال تبریزی که به نظرم در اخلاق روزمره انسان هم تاثیر می گذارد و آن قدر مثبت است که زندگی انسان را تحت الشعاع قرار می دهد. ممکن است فیلمم شبیه فیلم کمال تبریزی و یا هر فیلمساز دیگری نشود، ولی روند شکل گیری و مسیر کاری من از او تاثیر بسیار خواهد گرفت. در نهایت فیلم خودم را می سازم چون از ذهن من بیرون آمده است و اگر آن ها بخواهند فیلم را بسازند قطعا به شکل دیگری خواهند ساخت
آیا تجربه ساخت تله فیلم هایی در فضای کودکان و نوجوانان باعث شد تا جذب ساخت فیلمنامه ای در همین فضا با قهرمانی دختری نوجوان در مواجهه با گرفتاری ها در جامعه شوید؟
اگر از زاویه قهرمان نگاه کنید بله کاراکتر فیلم دختر نوجوانی در آستانه جوانی است، اما فیلم در ارتباط با خانواده است و شخصیت ها مثل پدر و مادر در فیلم تاثیر گذار هستند. محوریت فیلم درباره خانواده و تاثیری است که جامعه در خانواده می گذارد و متعاقبا نوجوانی که درآن خانواده زندگی می کند. ممکن است از بیرون که به فیلم نگاه می شود در نظر عده ای محتوا به این سمت و سو برود که درباره کودک و نوجوان ساخته شده درصورتی که محوریت فیلم خانواده است.
جذابیت لاک قرمز در چه بود که تصمیم گرفتید به عنوان اولین کار بلند سینمائی آن را بسازید و چقدر با فضای فیلم و شخصیت ها همذات پنداری داشتید؟
لاک قرمز بخشی از دغدغه من است به عنوان کسی که در این فضا زندگی کردم و نوجوانی ام در این فرهنگ و منطقه گذشته است. زمانی که فیلمنامه به دستم رسید متوجه شدم به ذهنیات من بسیار نزدیک است و با این فضاها آشنایی خوبی دارم و با فیلمنامه ارتباط برقرار کردم. در واقع احساس کردم تک تک شخصیت ها را که مابه ازای بیرونی برایم دارد می شناسم و بسیار در اطرافم می بینم. به هر حال در ساخت نخستین فیلم بلند هرکسی دوست دارد دغدغه اش را بسازد که فکرکردم این فیلمنامه برای ساخت کار اولم مفید و مناسب است. ما به ازای شخصیت ها در جامعه و اطراف همه ما بسیار است و اگر مردم کمی دقت کنند متوجه می شوند چقدر از این انسان ها در اطراف ما هستند و ما از آن ها راحت می گذریم و برایمان عادی شده درحالی که به درد جامعه تبدیل می شود .لاک قرمز تاکید می کند که جامعه این انسان ها را ببیند و تلنگری می زند که آن ها را فراموش نکنند.
با وجود واقع گرا بودن فیلم که بازتاب مشکلات جامعه اعم از فقر، اعتیاد است، اما عده ای معتقدند که فیلم سیاه نمایی کرده است. با توجه به این که فیلم به دلیل نوع قصه ای که روایت می کند مستعد سیاه نمایی است آیا به این فکر کردید که متهم به سیاه نمایی نشوید؟
بله به این موضوع فکر کردیم که سیاه نمایی نباشد. گاهی بعضیاز این کلمه استفاده می کنند و دلایل بسیاری دارم تا ثابت کنم این فیلم سیاه نمایی ندارد. در فیلم آدم بد وجود ندارد، همه اطرافیان خوب هستند، حتی نیروی انتظامی رفتار خوبی دارد و همکاری می کند، بهزیستی نیز به شیوه خود خوب عمل می کند، عروسی همسایه است، آدم ها درحال زندگی کردن هستند و فقط این خانواده دچار گرفتاری شده و تلاش می کند تا از این بحران دربیاید.
به نظرم نازل شدن همه این اتفاقات بد ومصیبت ها برای این خانواده که یکی پس از دیگری روی می دهد باعث می شود مخاطب تصور کند که همه این بلاها برای این خانواده و به ویژه بر سر دختر نوجوان فرو می ریزد و او یک تنه باید با آن ها روبرو شود که این تلخی و سیاه نمایی به چشم می آید!!!
من با تلخی که می گویید موافقم و قبول دارم. چون قصه در یک بستر تلخ شکل می گیرد و می دانستیم در این بستر تلخ و در میان این همه مشکلات قهرمان به وجود می آید ولی سیاه نمایی نیست. در فیلم دختر نوجوان که شخصیت اصلی است نا امید نمی شود و به امیدی حرکت می کند. اگر ساده انگارانه به موضوع نگاه کنیم که فیلم تلخ نشود بی شک قهرمانی بیرون نمی آمد و به همین دلیل مشکلات بسیاری بر سر راه این دختر قرار می گیرد. زمانی سیاه نمایی صورت می گیرد که در بستر رئال ناامیدی ناامنی، غرض ورزی و بدبینی بیاید. لاک قرمز غرض ورزانه و بدبینانه نیست و کاملا رئال و براساس واقعیت ساخته شده و به همین دلیل از سیاه نمایی فاصله می گیرد.
لاک قرمز المانی دخترانه است که کارکرد آن در طول فیلم با پختگی و تکامل شخصیت اصلی فیلم تغییر می کند و به جایی می رسد که دختر برای زیبایی عروسک ها از لاک بهره می برد تا آن را به فروش برساند و در روند فیلم نقش محوری را ایفا می کند. درباره بهره گیری از لاک قرمز و کارکرد آن در فیلم بگویید!؟
شخصیت اصلی فیلم دختر نوجوانی است و بالطبع لاک قرمز برای دختران جذاب است و دوم این که المانی زنانه است و می تواند نشانه امید، آراستگی و زیبایی باشد. همیشه برای یک دختر لاک قرمز جذاب بوده و حالش با آن خوب است و یا وقتی می خواهد حالش خوب شود از لاک قرمز استفاده می کند. هرچه فیلم جلو می رود معنای لاک قرمز برای دختر عوض می شود، رنگ می بازد و یا تغییر رنگ می دهد و در واقع ماهیت لاک قرمز برای شخصیت اصلی عوض می شود. همانند تغییر دختر نوجوان که در پایان همانند ابتدای فیلم نیست ،لاک قرمز هم دقیقا در اول فیلم معنایی دارد و در پایان فیلم کارکرد دیگری می گیرد و برداشت دیگری از آن داریم.
به نظر می رسد شخصیت اصلی فیلم را در مواجهه با غم، مصیبت ها و اتفاقات ناگوار و در مسیر حرکتش تنها نمی گذارید و از قهرمان داستان حمایت می کنید و دختر نوجوان را به هدفی که مدنظرش بوده می رسانید!! نظرتان دراین باره چیست؟
بله واقیت این است که امید در فیلم وجود دارد و اگر می خواستم پشت شخصیت اصلی را درفیلم خالی کنم، همان بحث سیاه نمایی اتفاق می افتاد. برای شخصیت اصلی در بدترین شرایط نیز روزنه امید در زندگیش وجود دارد و براساس آن روزنه قصه پیش می رود، بنابراین باید از کاراکترها حمایت می کردیم تا قصه پیش رود و این حمایت باعث می شود فیلم بدبینانه نسازیم و شخصیت به گونه ای پرداخت شد که خودش نا امید نمی شود. در واقع این گونه نبود که به عنوان چیدمان در کار باعث شویم که او نا امید نشود بلکه خودش درسختی ها و برای خودش امید می آورد.
درباره موسیقی لاک قرمز که متناسب با فضای فیلم پیش می رفت بگویید!؟
گروه جوانی موسیقی فیلم را طراحی کردند و ساختند و تلاش کردیم تا کمترین استفاده را از موسیقی داشته باشیم تا فیلم را همراهی کند.
بهنام تشکر این بار در ظاهری متفاوت تر از همیشه ظاهر شد و پانته آ پناهی ها نیز به خوبی از پس این نقش برآمد. درباره انتخاب بازیگران و پردیس احمدیه توضیح دهید؟
اجراهای بهنام تشکر را در تئاتر دیده بودم و جداگانه نیز با هم ارتباط داشتیم و می دانستم یک لایه بازیگری در وجودش دارد که بدون هیچ ریسکی او را برای نقش انتخاب کردم و مطمئن بودم از پس نقش برمی آید. او که تجربه و سابقه کار در فیلم های کمدی را دارد این بار متفاوت نسبت به نقش های دیگر ظاهر شد . پانته ا پناهی ها هم که بازیگر حرفه ای و استاد در هنر تئاتر است و در کارهای اخیر سینمایی نیز نشان داد درجه یک است. سال ها دستیار مسعود کرامتی بودم و نقش اصلی را در تله فیلمم ایفا می کرد که درلاک قرمز هم لطف کرد و با ما همکاری کرد. حدود چهارماه به دنبال بازیگر نوجوان در آموزشگاه ها و مدارس بودیم و ماه ها تست گرفتیم چون نقش سختی بود و هیچ بازیگری برایم راضی کننده نبود که در نهایت با تست گرفتن های فراوان، روخوانی متن وقرار دادن پردیس احمدیه در موقعیت های مختلف در نهایت ایشان را انتخاب کردیم که الحق عالی هستند و همه از دیدن بازی او لذت می برند.
فیلم پتانسیل و قابلیت این را دارد که به لحاظ ریتم به کندی و در ورطه کسالت برای مخاطب بیفتد، اما این اتفاق برای لاک قرمز نمی افتد و ریتم فیلم متناسب با فضا و قصه به جلو می رود. چه کردید تا به ریتم کند در فیلم دچار نشوید؟
بله این گونه فیلم ها فی نفسه پتانسیل خسته کردن مخاطب را دارد. ریتم فیلم باید ابتدا در نوشتن فیلمنامه درست باشد که در نگارش فیلمنامه ریتم فیلم را آورده بودیم و سعی کردیم فیلمنامه اضافه گویی نداشته باشد. سال هاست کار تدوین را انجام داده ام و تلاش شد تا آگاهانه در نگارش فیلمنامه و ساختار فیلم این اتفاق نیفتد و با استفاده از المان هایی مثل دوربین روی دست، دیالوگ گزیده، لوکیشن های متعدد تماشاگر را خسته نکنیم.
فیلمبرداری فیلم در لوکیشن های متعدد و حتی خیابان و گاهی با استفاده از دوربین روی دست برای انتقال هیجان به مخاطب صورت می گیرد. سختی های فیلمبرداری به این شیوه برای گروه چگونه بود؟
همه تلاشمان این بود که فیلم را به سمت فیلم های مستند ببریم تا بتوانیم فضای اجتماعی که در فیلم بیان می شود به بهترین شکل ارائه کنیم مثل حرکت و انتخاب دوربین روی دست، طراحی صحنه و لباس، گریم که طی مشورت هایی که با سه گروه طراحی صحنه لباس آقای مرتضی پورحیدری، طراح گریم آقای ایمان امیدواری، مدیر فیلمبرداری آقای محمدرضا سکوت داشتم تلاش شد تا فیلم به سمت فضای مستند حرکت کند و از همه ابزار بهره ببریم. بی شک کار در خیابان سختی های خودش را دارد، چون کار آپارتمانی نیست. به اضافه این که ما در فصل زمستان فیلمبرداری داشتیم. البته فصل سرما و فضای سردی که در شهر حاکم است در فضای فیلم به ما کمک می کرد و حتی شروع کار را کمی عقب انداختیم تا در این فصل فیلمبرداری را انجام دهیم و از این بابت خوشحال بودیم که مجموعه این عوامل باعث شد تا کار رئال بسازیم.
تاریخ گفتگو: آذر ۹۵