تقدیم به آزادگان قهرمان
مراسم رونمایی از مجموعه «فرهنگ‌نامه اسارت و آزادگان» که به کوشش مسعود ده‌نمکی تهیه شده بود، صبح پنج شنبه ۱۱ مهر با حضور وی، منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی سراسری کشور، حجت‌الاسلام رسایی، حجت‌الاسلام رحیمیان، غلامحسین الهام، مسعود زری‌بافان و مهرداد بذرپاش و جمعی از آزادگان، مسئولان نظامی، نمایندگان مجلس، هنرمندان و نویسندگان کشور در تالار وحدت برگزار شد. این بار سعی شد فارغ از فیلم ساز سه گانه اخراجی ها در مقام مولف و تهیه کننده اثر درباره چرایی انگیزه گردآوری این فرهنگ نامه با وی گفتگو کنیم.
فرهنگ نامه اسارت و آزادگان با چه هدف و انگیزه ای به نگارش درآمد؟
بعد از جنگ به بنیاد جانبازان رفته و بعد با آغاز بازگشت آزادگان به میهن، سر از ستاد آزادگان در آوردم. از ارتباط با آزادگان متوجه خاطرات و ناگفته‌های ارزشمند آنها شده و پس از فراز و نشیب‌هایی کار تدوین چنین مجموعه‌ای آغاز شد. گرچه توفیق و سعادت چشیدن سختی اسارت در جنگ را نداشته‌ام و همین مسئله نقطه آغاز سؤال برخی خوانندگان این مجموعه در چرایی نگارش و پژوهش آن توسط یک غیرآزاده می‌تواند باشد، اما به دلایل مختلف خود را مدیون این قشر از ایثارگران مظلوم می‌دانم، چون بیست‌سال از عمر خود را صرف پژوهش این مجموعه کرده‌ام و آن ایام را جزئی از مهم‌ترین دوران زندگی خود می‌دانم. اگر مدت اسارت آزادگان ما بین ۲ تا ۱۰ سال بوده است من بیش از ۲۰ سال با آنها ارتباط داشته و مشغول پژوهش درباره آنها بوده‌ام و ذکر این نکته را برای خود افتخار می‌دانم، معتقدم کارشناسان و محققان همکار که عمر خود را در همراهی با من و صرف این کتاب نموده‌اند، بیشتر از هرکسی از گفته‌ها و ناگفته‌های اسارت مطلع بوده و هریک از آنها گنجینه اسرار و اسنادی هستند.زمانی که تاریخ را زیر ذره بین می‌گذاریم، متوجه می‌شویم پرافتخارترین روزهای دوران جنگ اسرای ما در اردوگاه های عراق رقم خورده است.آن چه انگیزه مرا بیشتر کرد این بود که روزی حال روحی تأسف‌انگیز یکی از آزادگان و چهره‌های شاخص دوران اسارت که در اردوگاه‌ها به مقاومت و پایمردی و به تعبیری تعصب و غیرت انقلابی در برابر خواسته‌ها و فشارهای دشمن معروف بود، به ‌نام حاج‌حمید طایفه‌نوروز که جایگزین رئیس قبلی ستاد آزادگان نیز شده بود توجه‌ام را جلب کرد، با اصرار فراوان دلیل آن پریشان‌حالی را پرسیدم، در جواب توضیح داد که چند روز پیش در مراسمی قرار بود از برخی چهره‌های پیشکسوت ایثارگر تجلیل شده و مدال دریافت کنند و خود وی نیز جزو همان افراد برگزیده بوده است، اما یکی از چهره‌های شناخته شده مشهور و مسئول کشور به‌صورت خصوصی از وی می‌خواهد تا برای گرفتن مدال بالای سِن نرود، اما مدال و عنوانش محفوظ خواهد بود. این چهره نظامی در پاسخ به چرایی این اقدام و درخواستش از این آزاده، معتقد بود چون اسارت اصالتاً در عالم‌ تعالیم نظامی ارزش نمی‌باشد، پس تقدیر از یک اسیر می‌تواند تبعات منفی در ذهن نیروهای نظامی داشته باشد. این برادر آزاده در ادامه با چشمان گریان و دلی‌شکسته به من گفت: آقای ده‌نمکی! ده سال اسارت با همه سختی‌هایش مرا نشکست، اما جمله این برادر کمر مرا خرد کرد. این اثر با همکاری همکاران حدود ۲ میلیون ساعت کار تهیه شده که بزرگترین فرهنگ نامه جنگ در طول این سال هاست.البته فرهنگ جبهه یا سایر آثار نیز چاپ شدند، اما این گونه متمرکز تاکنون انجام نشده است. این کار به همه آزادگانی که قهرمانانه مقاومت کردند و وقتی به کشور باز گشتند، مظلومانه بنا به شرایط موجود کمتر دیده شدند تقدیم می شود.
چگونه و چه سالی شروع به جمع آوری و تدوین اثر نمودید؟
همان سال ۷۳- ۷۴ به صورت شخصی تحقیق و پژوهش این مجموعه را شروع کردم. وقتی وارد کار مطبوعات شدم، تحقیقات ستادی پیش از آن را رها و به صورت شخصی تحقیقاتم را ادامه دادم و به صورت پراکنده ۱۵۰ نفر در طول بیست سال با من همکاری داشتند که ۵۰ نفر آنها به صورت متمرکز همکاری کردند. بیش از ۶۰۰۰ ساعت نیز مصاحبه برای نگارش این کتاب انجام شد. تمام آن ۵۰۰ جلد کتاب جمع آوری و همه اسناد و مطالبی که در مطبوعات در خصوص آزادگان نگاشته شده بود نیز دسته بندی و جمع آوری شد. اسناد صلیب سرخ تهیه و ترجمه شد تا در نهایت این اسناد و مطالب با هم تلفیق و بر اساس آن سه عنوان کلی و مختلف تولید شد.
درباره محتوا و عناوین فرهنگ نامه توضیح دهید؟
این کتاب حاصل ترجمه و تجزیه و تحلیل هزاران گزارش صلیب سرخ و هزاران مطلب مندرج در جراید و ۵۰۰ عنوان کتاب منتشر شده در زمینه اسارت بوده و با اطلاعات بدست آمده از ۵۰۰۰ ساعت مصاحبه حضوری آزادگان تطبیق داده شده است. برای نگارش و پژوهش این مجموعه فرهنگ نامه چند هزار تن از آزادگان مورد مصاحبه حضوری مکتوب و یا تلفنی قرار گرفته و اطلاعات آن ها در سه بخش کلی اطلاعات مرجع اطلاعات اردوگاهی و اطلاعات و اسناد موضوعی دسته بندی شد. بخش اول مجموعه کتب مرجع است که تا ۱۶ جلد را به خود اختصاص داده و کتاب شناسی و مرجع شناسی اسارت و آزادگان را به شکل موضوعی مورد مطالعه قرار می دهد. تصاویر بیش از ۴۲۰۰۰ آزاده در این کتاب دیده می شود که تنها گروهی از ایثارگران که اطلاعات شناسنامه ای آن ها موجود است در این کتاب ها آمده اند.قسمت دوم مجموعه کتب و اسارت و آزادگان که ۶ جلد است در بر گیرنده تمام مطالبی است که در جراید تا سال ۸۵ منتشر شده و محققین را از رجوع به آرشیو های ناقص روزنامه ها بی نیاز می کند.شاید برخی از مطالب موجود در روزنامه ها اصلا آرشیو نشده باشد.
اسلام و اسارت بخش دیگری است که ۳ جلد دارد و در حدود ۴۰۰۰ صفحه از این کتاب را پوشش می دهد. مجموعه اسناد تفسیری چندین آیه که در مورد اسارت وجود دارد با تفاسیر آن ها مطالب روایی و فقهی که در زمینه اسارت وجود دارد در این بخش دیده می شود. بر اساس همه اینها می توان منشور اسلام و اسارت را نوشت که متولی این مورد دانشگاه ها و حوزه های علمیه هستند. ولی نگارش آن نشان داد که نگاه اسلام به مقوله اسارت و تقسیم بندی انواع آن و حقوق اسارت و شرایط اسیری که به دست دشمن گرفتار شده بسیار مترقی تر از قوانین ژنو و سایر قوانین است که امروز متاسفانه کار زیادی روی آن انجام نشده است.
پس از آن یک اردوگاه را در نظر گرفتیم و بین ۵۰ تا ۶۰۰ آزاده به عنوان شاخص در هر اردوگاه انتخاب کرده و ۱۱ سرفصل کلی برای هر اردوگاه در نظر گرفتیم. از وجه تسمه، ساختار فیزیکی موقعیت جغرافیایی اردوگاه تا فرماندهی عراقی اردوگاه مجموعه گزارشات صلیب سرخ و هم چنین سر فصل مهم رو شمار اردوگاه که بر اساس اظهارات راویان معتمد آن ها را توانستیم تنظیم کنیم. بخشی هم از اسارت تا رسیدن به اردوگاه اسرای ما را پوشش داده بود که آن ها هم یک آلبوم اختصاصی به صورت جداگانه دارد. حدود ۶۰ جلد از آن مجموعه شامل کتب اردوگاهی است و هر جلد حدودا شامل ۱۰۰۰ صفحه شد. مجموعا بخش اول و دوم یعنی مجموعه کتب مرجع و مجموعه کتب اردوگاهی حدود ۷۸-۸۰ جلد است همراه با مقدمه ای که کل اثر را معرفی می کند. بخش سوم که مجموعه کتب موضوعی است، تا ۵ سال آینده انجام خواهد شد.
تولید و هزینه گردآوری کتاب چگونه تامین شد و چه کسانی حامی و مشوق شما بودند؟
تحقیق و نگارش این اثر در بخش خصوصی انجام شد، در حوزه پژوهشی نهاد کتابخانه‌های عمومی هزینه حق التالیفی این اثر را پرداخته کرد، چرا که بخش خصوصی به دلیل نداشتن سرمایه نمی‌توانست هزینه تولید یک اثر یکصد هزار صفحه‌ای را بپردازد. هزینه این فرهنگ‌نامه نزدیک به ۴ میلیارد تومان شد که نیمی از این مبلغ به عنوان حق التالیف از سوی نهاد کتابخانه های عمومی پرداخته شده وقسمت دیگر این کار از بخش خصوصی تامین شد. اگر همت، دغدغه و شجاعت دوست عزیزمان آقای مهندس واعظی نبود، شاید این مجموعه حالا به چاپ نمی رسید، چون متولی چنین کاری که حدود ۱۰۰ هزار صفحه است، نمی تواند بخش خصوصی باشد و به میدان آمدن نهاد کتابخانه های عمومی کشور جای تشکر دارد. از اولین فردی که به من افتخار و انگیزه داد می‌توانم به نام مرحوم ابوترابی اشاره کنم که دلیل قدم نهادن در این راه سفارش شهید ابوترابی به این کار بود. ایشان در ستاد آزادگان به من گفتند کار پژوهشی در مورد آزادگان را آغاز کنم. پس از او آقای طایفه نوروز آزاده دیگر همکار ما بود و از دیگر افراد سردار حاج احمد روزبهانی بودکه کردها او را با یک گونی شکر عوض کردند، یکی دیگر از بزرگترین افتخارات، شهید شهسواری است که صلابت و مقاومت در چشمان او موج می‌زند. از این رو عکس وی را روی جلد فرهنگ‌نامه اسارت و آزادگان درج کردیم .هم چنین از حسن نظر و تأیید معنوی مقام معظم رهبری که پس از رؤیت نسخ آزمایشی این فرهنگ‌نامه مشوق اصلی برای نگارش این مجموعه بوده‌اندو اسرا نیزکه در این راه همت کردند تا این اثر تالیف شود تشکر می کنم. اگر حمایت معنوی رزمنده ها و آزاده ها نبود این مجموعه منتشر نمی شد. امیدواریم این مجموعه بتواند مقدمه‌ای باشد برای آثار و فیلمنامه‌هایی که در آینده به نمایش در بیاید و بتواند در غنی‌تر کردن آثار در آینده مؤثر واقع شود.
تاریخ گفتگو: آبان ۹۲