موضوع داعش امری جهانی وفراگیر است
رضا فرهمند مستند ساز برجسته کشورمان در یازدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران (سینماحقیقت) با مستند بلند “زنانی با گوشواره‌های باروتی” که به موضوع زنان و کودکان آسیب دیده جنگ در عراق به ویژه زنان داعشی می پردازد توانست توجه بسیاری از مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کند و علاوه بر نامزدی دریافت هفت جایزه در بخش های مختلف، جایزه بهترین فیلم مستند بین الملل و بهترین کارگردانی را کسب نماید. مستند زنانی با گوشواره های باروتی به همراه یک مستند دیگر تنها فیلم های حاضر در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر هستند. زنانی با گوشواره های باروتی درباره خبرنگاری عراقی است که مشغول تهیه گزارش از نبرد با داعش است و به همین واسطه با زنان مختلف داعشی مواجه می شود، مستندی ملتهب که برای نخستین بار تصاویری از این زنان را در جنگ نمایش می دهد. اثری که با توجه به عنوان فیلم تلفیقی از جنگ و باروت و گوشواره و زنانگی را به مخاطب ارائه می دهد. به بهانه نمایش این مستند گپ کوتاهی با رضا فرهمند داشته ایم که در ادامه می خوانید.
کمی از انتخاب سوژه ملتهب و فضای کلی داستان که شما را ترغیب به ساخت این مستند کرد بگویید!
سفر به عراق برای تحقیقات میدانی در حول محور شخصیت خبرنگار مرد شروع شد ولی در سفر به منطقه جنگی با اتفاقی روبرو شدم که در موازات با تجاربی بود که در گذشته با آن روبرو بودم یعنی زن. نور الحلی خبرنگار وفعال اجتماعی زنی بود که در میان جمع خبرنگاران مرد در تلعفر به خوبی برجسته بود و این حضور از چند جهت قابل توجه بود، اول این که پیشینه تجارب فیلمیک در عراق هیچ گاه در حول محور زن و از نگاه زن وجود نداشت، دوم این که تجربه هایم در فیلم های گذشته در حوزه زنان و کودکان به خوبی می توانست در فضایی این چنینی به من کمک کند، بنابراین بدون صرف هیچ زمانی با نور الحلی وارد گفتگو شدم و قرار شد که او با گروه همراه شود. در واقع بهترین موقعیت ممکن بود که در این سفر اتفاق افتد و آن چنان مرا شگفت زده کرده بود که خطرات کار در این مکان را برایم بسیار ساده کرده بود.
ویژگی این مستند از نظر شما در چیست و مخاطب باید به چه موضوعی توجه کند!
در واقع باید بگویم این اثر از چندین جهت قابل مقایسه با سایر آثار این چنینی نیست.
اول این که پرداخت به این موضوع از رویکرد زن و با طیف گسترده زنان کاملا بکر وجدید است. می توانم بگویم سکانس هایی در این فیلم متولد شده اند که در واقع هیچ گاه مخاطبین با آن مواجهه ای نداشته اند مثل سکانس های مربوط به زنان داعشی که بخش زیادی را به خود اختصاص داده اند. دوم به دلیل آن که این فیلم فضایی کاملا آزاد و مستقل وصرفا انسانی را دنبال می کند وهیچ کاری به پیوست های سیاسی این موضوع که ممکن است به شدت شعار زده باشد وجود ندارد. این فیلم به دلیل زبان انسانی که در روایت خود دنبال می کند می تواند مخاطب را با خود به خوبی همراه می کند.
حضور در مناطق جنگی داعش و عراق برای ساخت مستند طبیعتا شما را با مشکلاتی مواجه کرده و تولید این گونه مستند ها بسیار سخت تر و ریسک خطر بالاتری را همواره برای یک مستندساز ایجاد می کند!؟
شاید اگر بخواهم از شرایط کاری این پروژه صحبت کنم تنها باید در مورد مرگ گفتگو کنیم، مرگی که یکی از تجسم های آن را در سکانس پایانی فیلم خواهید دید. بعد از گذشت چندین ماه از فرایند تولید به این موضوع فکر می کنم که چرا وچگونه این اتفاق آن هم برای فیلمسازی که اولین تجربه کاری در این شرایط را دیده است رخ داد، اما شاید مهم ترین نکته ای که در هنگام تولید برایم مهم بود موضوع آگاهی و اشتباه کمتر داشتن در تولید بود. قبلا هم گفته ام که افتخار این فیلم برای من به خاطر جسارت در ورود به جنگ نیست که برایم مهمترین نقطه حفظ حرکتی منسجم و متمرکز بروی یک موضوع مشخص بود که می توانست فیلم را فارغ از خطرات مرگ به نتیجه ای خوب برساند
فیلمبرداری مستند زنانی با گوشواره های باروتی چقدر طول کشید و آیا از گروه غیر ایرانی برای فیلمبرداری بهره گرفتید؟
زمان تقریبی تصویر برداری ۴۸ جلسه است. عوامل اصلی مانند مدیر تولید وصدابردار از دوستان قبلی من که تجربه کار با هم داشتیم انتخاب شد، اما تعدادی از عوامل مانند مترجم و ۳ تصویر بردار از عراق انتخاب شدند .
تا چه حد در این زمینه تحقیق و پژوهش انجام شد؟
پژوهش در این پروژه بخش های مختلفی داشت. اول اینکه بخش زیادی از فیلم های این دوره را شخصا بررسی کردم که البته زمان زیادی نداشت اما مهمترین تاثیرش این بود که پروژه به سمت تکرار کشیده نمی شد، دومین بخش پژوهش توسط مصطفی سیفی انجام شده بود که مدت زیادی را در عراق مشغول به کار در حوزه فیلم بود، در واقع او با معرفی لوکشین ها و توضیح در مورد اتفاقات رخ داده درهر کدام از آن ها راه بسیار خوبی را برای شناخت بهتر من انجام داد و بخش سوم پژوهش هایی بود که در حین تحقیقات میدانی در عراق رخ داد.
درباره ریتم و ضرباهنگ این مستند بگویید که مخاطبان را دچار خستگی نمی کند، چون بعضی مستند ها این ویژگی را دارد!
این فیلم دارای سه فصل اصلی است که از لحاظ ریتم درونی وبیرونی سکانس ها اساسا باهم تفاوت داشتند. در بعضی از سکانس ها ریتم کاملا کند و در بعضی به شدت تند هستند و این آسیب بسیار جدی بود که سکانسهای با ریتم تند بتواند مخاطب را دچار انتظار بالا از ادامه روند فیلم در ریتم تند و پرهیجان کند. در واقع یکی از مهم ترین اتفاقات خوب درتدوین این پروژه که به نظر می رسد تا حد زیادی رخ داده است. ترتیب سکانس ها و در نظر گرفتن حوصله مخاطب بر اساس ریتم درونی وبیرونی سکانس ها است. در واقع ترتیب سکانس ها چندین وچند بار چیده شد و دوباره به هم ریخت و درنهایت به بهترین شکل ممکن که در توان گروه تدوین این پروژه بود رخ داد.
به نظر می رسد امسال با تعدد فیلم هایی با محوریت تمرکز بر جنگ و گروه های تکفیری داعش مواجه هستیم.نظرتان چیست؟
موضوع داعش در واقع صرفا یک موضوع ملی نیست، بلکه امری کاملا جهانی وفراگیر است. با در نظر گرفتن این حجم بالا از اهمیت موضوع حالا باید این سوال را پرسید که اساسا چند فیلم در ایران که قابل ارائه در جامعه جهانی باشد ساخته شده است.به نظرم بخش اندیشمند وصادر کننده فرهنگ جامعه ما دچار کاستی در این حوزه شده است. ما به واسطه این موضوع به خوبی می توانیم با جهان اطرافمان گفتگو کنیم و می توانیم با توجه به نزدیکی این اتفاق به مرزهای ایران تولید کننده الگوهای حقوق بشر باشیم ولی بسیار عجیب است که تولیدات در حوزه مستند و داستانی بسیار اسیر وگرفتار شعارها و حرف هایی است که مخاطب را حتی در حوزه ملی دچار دلزدگی و خستگی کرده است.
نظرتان درباره حضور مستند شما در جدول نمایش سینمای رسانه جشنواره فیلم فجر چیست؟
به هرصورت عدالت ممکن است برای بعضی ها سخت باشد. امسال یکی از کوچکترین دستاوردهای جشنواره قرعه کشی فیلم ها بود که به حق بسیار خلاقانه و درست بود و من به عنوان آخرین فیلم در آخرین روز جشنواره معتقدم که جای هیچ اعتراضی وجود ندارد.
مدیریت و رویکرد جشنواره فیلم فجر امسال را تاکنون چگونه ارزیابی می کنید؟
فکر می کنم تعداد کم فیلم های حاضر در جشنواره و تک بخش شدن جشنواره اتفاقی است که قبلا تکرار نشده وخلاقیت جدیدی است که نشان دهنده دغدغه تیم هدایت کننده جشنواره است و قطعا می تواند جلو برنده باشد. اما آن چه می تواند جشنواره را دچار ثبات کند طولانی شدن زمان مدیریت یک دبیر است که متاسفانه در جشنواره فجر اندک است، شاید اگر مدیریت این جشنواره بتواند دربازه زمانی طولانی تری عمل کند اتفاقات بهتری رخ بدهد.
تاریخ گفتگو: بهمن ۹۶