تئاتر امروز ما فقر متن و نمایشنامه دارد
محمود زنده نام در سال ۱۳۶۸ انجمن نمایش اراک را تاسیس و نخستین جشنواره تئاتر استان مرکزی را برگزار کرد. وی در طول همکاری با سازمان صدا و سیما، همواره در عرصه تئاتر و نمایش فعالیت داشت و چندین مجموعه نمایشی از جمله ” شب مهتابی نادر “،” شکوفه های گیلاس” “شور شط”و مجموعه سه قسمتی “فراز هایی از زندگی بلال حبشی ” را به شکل تله تئاتر در کارنامه خود ثبت کرد. علاقه-مندی¬ او باعث شد تاپس از مدیریت طرح و برنامه شبکه دو در سال ۱۳۸۸مسئولیت مرکز هنرهای نمایشی رادیو را بپذیرد و پس از سه سال فعالیت، رادیو نمایش را در سال ۱۳۹۱ افتتاح نماید تا رسانه¬ای اختصاصی در اختیار هنرمندان حوزه¬های مختلف نمایشی قرار گیرد.
چه ویژگی‌ در نمایشنامه پدر دیدید که تصمیم گرفتید این متن را به اجرا درآورید ؟
در بین آثاری که انتشارات علمی و فرهنگی تحت عنوان “درام معاصر فرانسوی” به سردبیری و ترجمه خانم ساناز فلاح¬فرد منتشر کرده و خواهد کرد، نمایشنامه “پدر” از ویژگی و پیچیدگی خاصی برخوردار بود. صرف نظر از جوایزی که این کار دریافت کرده است، بیشتر از همه مضمون آن و زاویه دیدی که نویسنده به این مضمون داشت برایم جالب توجه بود. به همین دلیل نمایشنامه پدر را پس سالها دوری از تاتر برای حضور مجدد در این عرصه واجرا برگزیدم.
آیا این نمایشنامه پیش از این در ایران به روی صحنه رفته است؟ با وجود چاپ کتاب پدر اثر فلوریان زلر چقدر تلاش کردید تا در اجرا به متن وفادار باشید؟
این نمایشنامه در بیش از سی کشور دنیا به زبانهای مختلف ترجمه، چاپ و اجرا شده است ولی در ایران اولین بار است که به روی صحنه می¬آید. با وجود چاپ این کتاب و تبدیل آن به یک متن اجرایی، تمام تلاش و سعی خود را کردم که به متن اصلی وفادار باشم و حضور خانم فلاح¬فرد به عنوان مترجم و بازیگر در کنار من ، این فرصت را داد تا با هماهنگی ایشان، بخش هایی از متن را برای اجرا تغییر دهیم که بیشتر این تغییرات در جهت نزدیک شدن به فرهنگ مخاطبین و سهل و روان شدن اجرا و بیان روانتر و سلیس تردیالوگ ها توسط بازیگران بود. به نوعی خوانش متن را ایرانی¬تر کردیم تا ارتباطمان با مخاطب ایرانی بیشتر و نزدیکتر شود.
آیا اجرای نمایش های اقتباسی کار را برای کارگردان دشوارتر می کند؟
این نمایش اورجینال است و اقتباسی از آن صورت نگرفت، ولی به طور کلی از آنجایی که امروزه تئاتر ما فقر متن و نمایشنامه دارد، مطالعه، اجرا و اقتباس از آثار معاصری که به فرهنگ ما نزدیک است را توصیه می¬کنم به دلیل این که نویسندگان توانا و بزرگی در جهان امروز نمایش وجود دارند که هنوز برای ما ناشناخته¬اند و تعداد محدودی از این نویسندگان و شاید شمار اندکی از آن ها در ایران حضور دارند. بهتراست که برای اجرای یک تئاتر خوب فقط به آثار ایرانی و نویسندگان کشورمان اکتفا نکنیم. البته باز اجرای نمایشهای کلاسیک خیلی مد نظرم نیست بلکه توجه به متون معاصر بیشتر مورد نظرم می باشد.
از چگونگی انتخاب چنگیز جلیلوند پس از سال ها دوری از صحنه تئاتر بگویید!
در بین بازیگرانی که به لحاظ سنی و توانایی از عهده نقش پدر بربیایند، تعداد محدودی وجود داشتند که بعضی از این عزیزان درگیر پروژه¬های مختلف سینمایی و تلویزیونی بودند. در قسمتهایی از برنامه دورهمی مهران مدیری، گفتگوی آقای جلیلوند را دیدم و از همان موقع به ذهنم رسید که با ایشان یک فعالیت نمایشی را دنبال کنم. پس از مطالعه متن پدر، یکی از گزینه¬های نقش اصلی در ذهنم ایشان بود که با ارسال متن و چند جلسه مذاکره نقش را پذیرفتند و خوشبختانه از عهده آن نیز به خوبی و با هنرمندی برآمدند.
چه شد تصمیم به ایفای نقش ساناز فلاح فرد گرفتید که در مقام مترجم نمایشنامه نیز حضور داشت؟
ارتباط کاری من با خانم ساناز فلاح¬فرد به سال های قبل برمی¬گردد. ایشان قبل از اینکه مترجم باشند، فعالیت خود را در زمینه بازیگری در تئاتر و تلویزیون و رادیوشروع کرده بودند و در این زمینه هم علاوه بر کسب تجربیات مختلف، چند دوره تخصصی در زمینه بازیگری در پاریس دیده¬اند، ولی کمتر فرصت نقش¬آفرینی بر روی صحنه را داشته¬اند. در این کار به اصرار من، بازی در نقش¬های مورد نظر را پذیرفته و علاوه بر آن، زحمت برنامه¬ریزی کار را نیز قبول کردند. امیدوارم در فعالیت¬های بعدی باز هم بتوانم دیگر آثار ترجمه شده ایشان را روی صحنه بیاورم.
نمایشنامه پدر به فراموشی پدری پیر اشاره می کند که این نوع قصه ها به فراخور موضوع پرداخت شده تمی غمگین و تلخی دارند و یکی از ویژگی های نمایش ” پدر ” همذات پنداری مخاطب با آن و جهان شمول بودن قصه است!
تم نمایش پدر، فراموشی یک فرد سالمند است، معضلی که اکثر جوامع امروزی با آن روبرو هستند. واقعیت تلخی که باید آن را پذیرفت، با آن روبرو شد و در حد مقدورات برایش درمان و راه چاره جستجو کرد. این نمایش هم در متن و هم در اجرا به گونه¬ای طراحی شده است که می¬توان تم آن را درباره سالمندان تعریف کرد نه نمایشی برای سالمندان. در واقع مخاطب اصلی این اثر، خود سالمندان نیستند و بیشتر خانواده¬ها و افرادی هستند که ممکن است به نوعی با این معضل در خانواده خود روبرو باشند. طراحی اثر به گونه¬ای است که مخاطب دقایقی از نمایش را در موقعیت پدر قرار گرفته و با بیماری او همذات ¬پنداری می¬کند و زنگ خطری برای خانواده¬ها و همراهان این بیماران است که امیدواریم بتوانیم در به صدا د آوردن این زنگ هشدار وانتقال این حس و پیام موفق بوده باشیم.
تاثیر این نمایش را بر روی جوانان و تماشاگران چگونه ارزیابی می کنید؟
تاثیر این نمایش روی مخاطب به صورت دو زمانه است و ممکن است که در پایان نمایش، تاثیری تلخ بر احساسات مخاطب داشته باشد ولی پس از ته¬نشین شدن جنبه¬های حسی و عاطفی نمایش، ذهن و اندیشه مخاطب درگیر آن می¬شود و ناخودآگاه اصلاح رفتاری او نتیجه تاثیر نمایش ماست به گونه¬ای که مخاطب سعی خواهد کرد بعد از نمایش، قدر و منزلت بزرگترها را دانسته و برای آینده خود نیز طرح و برنامه داشته باشد چون مخاطب جوان ما در سال های آتی همان پدر پیر نمایش خواهد بود و رفتار اطرافیان نیز در شکل گیری سرنوشت او بسیار تعیین-کننده و سرنوشت¬ساز خواهد بود. جوانان با دیدن این اثر قدر پدر و پدربزرگ ها را بیشتر خواهند فهمید.
گاهی نمایش هایی تا بیست دقیقه اول جذابیتی برای تماشاگر ندارند . شما چه کردید تا این جذابیت را تا آخر برای آن ها حفظ نمایید!
یکی از مشکلات اصلی نمایش های روز در عدم ارتباط با مخاطبین، نداشتن ریتم مناسب و ضرب¬آهنگ غلط صحنه¬های نمایش است. نمایشهای پر محتوا و عمیق بسیاری را دیده ایم که به دلیل عدم درک صحیح از حوصله تماشاچی، ریتم و تمپوی آنها به کلیت کار ضربه زده است و این نکته بسیار مهمی است که متاسفانه خیلی از بزرگان تئاتر کشور به آن کم توجه¬اند. از آنجا که تجربه زیادی در تولید آثار تبلیغاتی با تدوین و ریتم مناسب داشته¬ام، سعی کردم این تجربه را در ضرب-آهنگ صحنه¬های این نمایش و ریتم بازی ها به کار گیرم که تماشاچی را برای دریافت پیام هایم تا آخرهمراه خود و نمایش داشته باشم.
آیا این نمایش می تواند امید را نیز در کنار تلخی قالب قصه بیان کند؟ در بعضی لحظات با اجرای آقای جلیلوند سعی شده تا کمی نمایش از حالت یکدست تلخی بیرون آید و جنبه طنز به خود گیرد!
این اثر در فرانسه به عنوان یک نمایش کاملا کمدی طراحی و اجرا شده است ولی از آنجایی که تئاتر در کشور ما ظرفیت¬های متفاوتی نسبت به اروپا دارد، ما کار را به صورت کاملا کمدی ندیدیم و فقط گوشه¬هایی از آنرا به صورت طنز طراحی کردیم تا از تلخی کلیت اثر بکاهیم، مثل روکش شیرینی که برای داروهای تلخ و کارساز در نظر می¬گیرند . تجربه دوبلاژ آقای جلیلوند نیز در این زمینه به ما کمک بسیاری کرد ،ولی کل اثر تراژدی است و شکل کمدی برای آن، مخصوصا برای مخاطب ایرانی شکل نامناسبی است.
در اجرا به نظر می رسد متن دارای پیچیدگی هایی به خودی خود است!؟
متن پدر در شیوه نگارش از پیچیدگی خاصی برخوردار بود که ویژگی کار است. اساسا به خاطر همین پیچیدگی و به هم ریختگی که ناشی از ذهن پیچیده و به هم ریخته شخصیت پدر است این اثر را دوست داشتم ،ولی در اجرا ما تمام سعی خود را کردیم که این متن پیچیده را ساده و روان بیان کنیم تا به اصل متن وفادار باشیم. نمایش پدر اثری سهل و ممتنع است.در شکل ساده و سهلش مخاطب عام با آن ارتباط بر قرار میکند و درشیوه ی پیچیده اش مخاطب خاص را درگیر خود می کند.
از کیفیت سالن اجرای نمایش راضی هستید؟ آیا با مشکلات و کمبودهایی در حین اجرا مواجه هستید؟
طبیعی است که با شرایط امروز فضاهای مطلوب برای اجرای تئاتر به گونه¬ای نیست که رضایت کامل گروه های نمایشی را به همراه داشته باشد. پردیس تئاتر شهرزاد نیز از این ماجرا مستثنی نیست و به دلیل تازه تاسیس بودن هنوز راه زیادی را برای رسیدن به یک سالن استاندارد با شرایط حرفه¬ای در پیش رو دارد. خوشبختانه مدیریت این مجموعه نیز روز به روز در جهت کیفی سازی و استانداردسازی این سالن تلاش می¬کند.

ساناز فلاح فرد مترجم زبان فرانسه علاوه بر ترجمه نمایشنامه ها و رمان های خارجی، به بازیگری در حوزه تئاتر و کارگردانی مستند های مختلف تهیه شده در کشور فرانسه و آثار دیگر پرداخته است. وی علاوه بر ترجمه نمایشنامه پدر از مجموعه درام معاصر فرانسوی در این نمایش نقش آفرینی می کند.
چرا از بین تعداد بسیار نمایشنامه ها نمایشنامه پدر برای اجرا در نظر گرفته شد!؟ و چه شد کار را به آقای زنده نام سپردید؟
اولین نمایشی که از مجموعه “درام معاصر فرانسوی” برای انتشارات علمی و فرهنگی ترجمه کردم نمایش پدر بود و این انتخاب بیشتر به دلیل علاقه و توجه نویسنده و اجراهای متعددی که از این کار شده بود توجه مرا به خود جلب کرد. همزمانی ترجمه این کار با موضوع آلزایمر و بیماری پدربزرگم به نوعی دغدغه ذهنی و عاطفی خودم شده بود. مدتها پیش آقای زنده نام از من درخواست متنی برای اجرای تئاتر داشتند و با توجه به شناختی که از سلیقه ایشان داشتم، متن پدر را پیشنهاد دادم که فوق¬العاده استقبال کردند.
ویژگی نمایش پدر و متن های فلوریان زلر را در چه می دانید؟
از عمده ویژگی¬های این نویسنده معاصر فرانسه، بیان موضوعات انسانی و جهانی است که در شیوه¬ای نو و جدید مطرح می¬کند. در اکثر آثار او شخصیت¬های یک اجتماع خانوادگی حتی با همان نامها و نشانه¬ها تکرار می شوند، اما در آثار او پرداختی متفاوت و سرشار از بدعت موج می¬زند به گونه¬ای که مضامینی قدیمی و تکراری با شیوه¬ای نوین مطرح می¬شود. بیان قصه¬ای ساده در پیچیدگی¬های نوشتاری از عمده خصیصه¬های این نویسنده فرانسوی است. زلر با تحریک احساسات، ذهن و اندیشه مخاطب را هدف قرار می¬دهد.
پیش از این تجربه تهیه کنندگی تئاتر را داشتید! از تجربه بازیگری و‌ تهیه کنندگی و کارگردانی نمایش پیش از این بگویید!
از سال ۸۲ ۱۳اولین تجربه¬های بازیگری را با گروههای حرفه¬ای مانند تئاتر عَشَقه محمد رحمانیان و چند تجربه کار مشترک با گروههای خارجی را در کارنامه کاری دارم. در کنار این فعالیت ها، مدیریت روابط عمومی و روابط بین¬الملل چند کار بزرگ از جمله سقراط کار حمیدرضا نعیمی را به عهده داشتم و همچنین بازی در نمایشهای رادیویی و سریالهای تلویزیونی را نیز تجربه کرده¬ام. چند دوره نمایشنامه¬خوانی از آثار کلاسیک را برای انتشارات علمی و فرهنگی کارگردانی کرده¬ام ولی در زمینه تهیه¬کنندگی نمایش هیچ گونه فعالیتی تا کنون نداشته¬ام.
درباره نقش خودتان و رابطه او با پدرش بگویید!؟ آیا می توان گفت به واسطه حضور در نقش پرستار در اواخر نمایش در قالب دو‌نقش ظاهر شدید؟
شخصیت “آن” در نمایش پدر دو وجه دارد که بخشی از آن را همکار خوبم خانم فقیهه سلطانی انجام می¬دهد و وجه دیگر آن را که پدر به خاطر نمی¬آورد به عهده من است که تجربه¬ای متفاوت و جالب بود و بازی متفاوتی را می¬طلبید که در این زمینه تمام تلاش خود را کردم. نقش دومی را که در این نمایش به من واگذار شده بود، نقش پرستار بود که بی¬ارتباط با نقش اول نبوده و نیست چون پدر شخصیت فراموشکاری است و همواره در طول نمایش افراد پیرامون خود را اشتباه می¬گیرد. گاهی اوقات، پرستار را دختر خود می¬بیند و در بعضی از صحنه¬ها دخترش را بجای پرستار اشتباه می¬گیرد و این دو نقش، مکمل یکدیگرند. شاید بتوان این تعبیر را در مورد نمایش پدر پذیرفت که تمام آنچه را که در نمایش می¬بینیم، مروری بر ذهنیت و خاطرات پدر است که در خانه سالمندان برایش اتفاق می¬افتد.
این همذات پنداری با دختری که پدرش دچار آلزایمر شده در انتقال حس به تماشاگران موثر بوده است!
همزمان با ترجمه این کار، درگیر بیماری آلزایمر پدربزرگم بودم که این موضوع سخت مرا در ترجمه اثر و همچنین بازی این دو نقش تحت تاثیر قرار داده بود و به گونه¬ای این نمایش حدیث نفسی برای خودم به عنوان یکی از همراهان این بیماری بود. امیدوارم درک این موقعیت در انتقال حس و پیام نمایش تاثیر مثبتی داشته باشد.
به عنوان یک مترجم دنیای بازیگری و ایفای نقش از شخصیت های نمایشنامه چه تفاوتی با ترجمه آثار دارد؟
ترجمه نمایشنامه و بازیگری ظاهرا دو مقوله متفاوت هستند ولی مترجم برای انتقال درست مفاهیم نمایشنامه ناخودآگاه با شخصیت¬های اثر درگیر شده و خود را در موقعیت¬های آنها حس می¬کند. این درک موقعیت نیمی از راه رسیدن به نقش است و چون کل اثر با گوشت و خون من عجین شده است، پذیرش و ایفای نقش یکی از کاراکترهای آن برایم راحت¬تر و امکان¬پذیرتر بود. ولی ارائه یک شخصیت در نوشتار و متن، با ارائه همان نقش بر روی صحنه با بیان و حرکت و میمیک دو مقوله متفاوت هستند که هر یک توانایی¬های لازم آن کار را می¬طلبند و شاید به جرات بتوان گفت زنده کردن یک نقش مکتوب بسیار سخت¬تر از تبدیل یک اثر خارجی به متن فارسی است. ارتباط این دو فعالیت با یکدیگر، به من کمک دو جانبه کرده است. در ترجمه¬های آینده هم به من این امکان را می¬دهد که گفتمان شخصیت¬ها را اجرایی¬تر بنویسم و در انتقال مفاهیم مکتوب از همه برداشت¬هایم در خصوص متن بهره بگیرم.
آیا به بازیگری در تئاتر از این پس به شکل جدی تر فکر می کنید؟
دوست دارم این تجربه را به صورت مداوم ادامه دهم چرا که هر دوی این فعالیت¬ها مانند دو بالی هستند که مرا در رسیدن به هدف کمک می¬کنند.
آیا برنامه ای برای اجراهای دیگر از نمایشنامه فلوریان زلر دارید؟
تمایل دارم اکنون که زلر را با نمایش¬های “اگه بمیری” و “پدر” به جامعه تئاتری ایران معرفی کرده¬ام، این راه را با طراحی و برنامه¬ریزی بیشتر و بهتری ادامه دهم. تمایل زیادی دارم تا یک اثر کمدی از این نویسنده به نام “یک ساعت آرامش” را پس از نمایش پدر به روی صحنه ببرم و زمینه¬های این کار را نیز تا حدودی فراهم می بینم.
تاریخ گفتگو: آذر ۹۶